استان اردبیل، سرزمین چشمههای جوشان، دشتهای همیشه سبز و قلههای مهپوش سبلان است. در این دیار کهن، هنر و زندگی از دیرباز در هم تنیدهاند. صنایع دستی اردبیل نه تنها بخشی از اقتصاد محلی، بلکه آیینهای از روح، فرهنگ و اصالت مردم این خطه محسوب میشود.
تاریخچه صنایع دستی در اردبیل
اردبیل از دوران صفویان یکی از مراکز مهم تولید صنایع دستی در شمالغرب ایران بوده است. خاندان صفوی، که از منطقه اردبیل برخاستند، موجب رشد چشمگیر هنرهای سنتی شدند. در همین دوران، بافندگان، قلمکاران، نمدمالان و چوبتراشان اردبیلی آوازهای در سراسر ایران یافتند.
بهخصوص در قرن دهم هجری، با حمایت شاه اسماعیل صفوی، اردبیل به یکی از مراکز مهم تولید فرشهای دستباف بدل شد. فرشهایی که طرحهای الهامگرفته از طبیعت کوهستانی و رنگهای زنده از گیاهان بومی داشتند و امروز نمونههای اصیل آن در موزههای لندن و وین نگهداری میشوند.
شاخصترین صنایع دستی اردبیل
- قالی و گلیم بافی:
اردبیل از دیرباز مهد قالیهای نفیس و گلیمهای رنگارنگ بوده است. طرحهای «شیخ صفی»، «حوضی»، «درختی» و «سجادهای» از معروفترین نقوش قالی اردبیل هستند. بافندگان با بهرهگیری از پشم گوسفندان دامنه سبلان، نخهایی لطیف و طبیعی میریسند که استحکام و لطافت قالی اردبیلی را تضمین میکند. - ورنیبافی (سوزنی):
ورنی یا سوزنی، هنری بومی و زنانه در میان عشایر شاهسون است. این بافته بدون نقشه قبلی، تنها از ذهن و ذوق بافنده خلق میشود. نقوش حیوانات، بزکوهی، آهو و پرندگان در این بافتهها نشانگر ارتباط عمیق عشایر با طبیعت است. ورنی اردبیل در سالهای اخیر در فهرست آثار ملی و جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده است. - نمدمالی:
نمد اردبیل از بهترین انواع نمد در ایران بهشمار میآید. در شهرهایی مانند مشگینشهر و خلخال، نمدمالان با مهارت سنتی خود پشم را ورز میدهند تا محصولی ضخیم، گرم و بادوام برای زیرانداز یا لباس عشایر بسازند. - سفالگری و چوبتراشی:
در مناطق روستایی اردبیل، هنر سفال و چوبتراشی نیز رونق دارد. هنرمندان محلی با استفاده از چوب درختان جنگلی خلخال و گل رس بومی، آثار زیبایی از قبیل کوزه، کاسه، قاب آینه و قاشقچوبی تولید میکنند.
جایگاه امروز صنایع دستی اردبیل
در دهههای اخیر، با گسترش گردشگری در مسیرهای سبلان، سرعین و نمین، صنایع دستی اردبیل به عنوان یادگاری ارزشمند از این خطه در میان گردشگران محبوب شده است. کارگاههای آموزش ورنیبافی و قالیبافی در شهرهای پارسآباد و مشکینشهر فعالاند و زنان روستایی نقش مهمی در حفظ این هنر دارند.
هر محصول اردبیلی در واقع تابلویی از طبیعت شمالغرب ایران است؛ ترکیبی از رنگ، نقش و احساس که از دل کوهستان میجوشد و به خانهها گرما میبخشد.
